МЕМЛЕКЕТТЕР АУМАҒЫНЫҢ ЖӘНЕ АУМАҚТЫҚ ТҰТАСТЫҒЫНЫҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕУІ
DOI:
https://doi.org/10.52026/2788-5291_2024_78_3_222Кілт сөздер:
мемлекеттік шекаралар, конвенция, халықаралық құқық, аумақ, БҰҰ Жарғысы, аумақтық дауларАңдатпа
Бұл мақалада қазіргі жағдайда мемлекеттердің аумақтық тұтастығы мен қол сұғылмаушылық қағидаттарын белгілейтін халықаралық құжаттардың әрекеттері талданады. Елдер арасындағы қатынастар халықаралық-құқықтық реттеуге ие болғанына қарамастан, территориялық талаптарға байланысты әлемде әскери қақтығыстар жойылмайды. Қақтығыстардың көпшілігі шынайы тарихи жағдайларды қайта құру және бір немесе басқа дауласушы тараптың талаптарының дұрыстығын бағалау қиын болатын ғасырлардың тереңінен бастау алады. Мақалада халықаралық құқық тұрғысынан аумақтық даулардан туындайтын қақтығыстар талданады. Халықаралық-құқықтық нормалар негізінде мемлекеттік шекараларды өзгертудің заңды тәсілдері де бар. Мысалы, мемлекеттік шекараларды белгілеу мәселелері бойынша дауласушы тараптарды қанағаттандыратын бейбіт келісімге қол жеткізу ісінде олардың ең көп тарағаны шарт болып табылады. Сонымен қатар, сатып алу, жалға алу, жасанды өсу, елдің құрамынан шығу немесе керісінше, қайта қосылу арқылы мемлекеттер өз аумақтарының шекараларын ұлғайта немесе азайта алады. 90-шы жылдары КСРО-ның ыдырауына байланысты «тәуелсіз елдер шеруі» басталды, бұл жаңа мемлекеттердің құрылуына және шекараларды делимитациялау мен демаркациялаудың байланысты рәсімдеріне әкелді. Шекараларды белгілеу әртүрлі жағдайларда өтті. Егер кейбір жағдайларда келісімге еш қиындықсыз қол жеткізілсе, басқаларында, Каспий теңізінің бес мемлекет арасында бөлінуі мысалындағыдай, жалпы консенсусқа келу ондаған жылдарға созылды. Бұл рәсім 22 жылға созылды және 2018 жылы Каспий теңізінің мәртебесі туралы Конвенцияның қабылдануымен аяқталды.
