ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЖАЗАСЫН ӨТЕУДЕН ШАРТТЫ ТҮРДЕ МЕРЗІМІНЕН БҰРЫН БОСАТУДЫ ҚОЛДАНУ: КОНСТИТУЦИЯ МЕН ҚЫЛМЫСТЫҚ ЗАҢНЫҢ ҚАЙШЫЛЫҚТАРЫ
DOI:
https://doi.org/10.52026/2788-5291_2024_77_2_210Кілт сөздер:
Қазақстан, Конституция, қылмыстық заңнама, жазаны өтеуден шартты түрде мерзімінен бұрын босату, сотталушы, өмір бойы бас бостандығынан айыру, кемсітушілікАңдатпа
Зерттеліп отырған тақырып Қазақстан Республикасы Конституциясының, БҰҰ-ның сотталғандармен қарым-қатынас саласындағы халықаралық құқықтық актілерінің және жазасын өтеуден шартты түрде мерзімінен бұрын босату институтын пайдалану құралдарына қатысты бөлігінде ұлттық қылмыстық заңнаманың ережелері арасындағы келіспеушіліктер мен қайшылықтардың мәселелеріне арналған. Бұл институт жазалау мақсаттарына қол жеткізуге ықпал ететін сотталғандардың әлеуметтік қолайлы мінез-құлқын қылмыстық-құқықтық көтермелеу және ынталандыру құралдарының бірі болып табылатыны әділ түрде көрсетілген. Осыған байланысты Қазақстан Республикасының қолданыстағы Қылмыстық кодексінде және 1997 жылғы ҚР ҚК-де шартты түрде мерзімінен бұрын босатудың нормативтік құрылымының жекелеген аспектілері қозғалады. Зерттеу авторы өмір бойы бас бостандығынан айыру түріндегі жазасын өтеп жатқан адамдарға шартты түрде мерзімінен бұрын босатуды қолдану мәселелеріне назар аударды. Осыған байланысты зерттеудің негізгі пәні бұрын өлім жазасы түріндегі жазасы кешірім жасау тәртібімен өмір бойына бас бостандығынан айыруға ауыстырылған сотталғандарды шартты түрде мерзімінен бұрын босату құқығынан айыру сияқты құқықтық шектеудің негізділігін бағалау болды. Осыған сүйене отырып, зерттеу өлім жазасы түріндегі жаза мазмұнының ерекшеліктерін қарастырады және осы жазаны Қазақстан Республикасының ұлттық заңнамасынан алып тастаудың алғышарттарын көрсетеді. Автор Қазақстан мемлекетінің қылмыстық саясатының осындай ізгілікті көрінісіне Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасында өмір бойына бас бостандығынан айыруға жолданымы болған сотталғандарды өлім жазасы түріндегі жазаны ауыстыру тәртібімен шартты түрде мерзімінен бұрын босатудың заңдық мүмкін еместігін сақтауға қайшы келетінін әділ көрсетеді. Осы мәселені талдай отырып, автор өмір бойына бас бостандығынан айыру өлім жазасын ауыстырудың нәтижесі болған сотталғандарды шартты түрде мерзімінен бұрын босату құқығынан айырудың Конституцияға қайшы келетіндігі туралы қорытындыға келеді. Сонымен қатар, осы құқық шектеудің адам құқықтарының халықаралық стандарттарына сәйкес келмеуі көрсетіледі және қылмыстық заңның осындай қақтығысын еңсеру қажеттілігі негізделеді.
