ТӘРБИЕЛІК ӘСЕРІ БАР МӘЖБҮРЛЕУ ШАРАЛАРЫНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ТАБИҒАТЫ ТУРАЛЫ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЗАҢНАМАСЫНЫҢ МОНИТОРИНГІ
DOI:
https://doi.org/10.52026/2788-5291_2022_70_3_189Кілт сөздер:
заңнама, мониторинг, кәмелетке толмаған,, тәрбиелік ықпал етудің мәжбүрлеу шаралары,, Қылмыстық кодекс,, қылмыстық құқық бұзушылық.Аңдатпа
Зерттеу пәні қылмыстық сот төрелігінің орбитасына тартылған ерекше санат ретінде 18 жасқа толмаған адамдарға қатысты қолданылатын тәрбиелік ықпал етудің мәжбүрлеу шараларының құқықтық табиғаты туралы сұрақтар болып табылады.
Тәрбиелік ықпал етудің мәжбүрлеу шаралары жасөспірімдер қылмысына қарсы тұрудың маңызды құралы болып табылады, ол жазадан басқа, кәмелетке толмаған адамның және қоғамның басқа мүшелерінің (туыстары, туыстары, достары, тәрбиешілері және т.б.) әлеуметтік-пайдалы байланыстарын үзбей, жасалған қылмыстық құқық бұзушылыққа немесе қылмысқа әділ және адамгершілікпен жауап беруге мүмкіндік береді. Көрсетілген шаралар бөлігіндегі қылмыстық-құқықтық нормалар жетілмеген болып көрінеді, заң шығарушы оларға жаза институтымен салыстырғанда оларға екінші дәрежелі сипат бере отырып, жеткілікті назар аудармады.
Мақаланың мақсаты – «тәрбиелік ықпал етудің мәжбүрлеу шаралары» ұғымын және олардың қылмыстық заңдағы мақсаттарын заңнамалық айқындау қажеттілігі туралы авторлық ұстанымды баяндау. Жарияланымды дайындау кезінде тәрбиелік ықпал етудің мәжбүрлеу шаралары туралы оның ережелеріне мониторинг жасай отырып, қылмыстық заңды зерттеудің жалпы ғылыми және жеке ғылыми әдістері пайдаланылды. Отандық ғалымдар мен шет елдердің зерттеушілерінің теориялық тәсілдерін ескере отырып, осы шараларды реттеудің заңнамалық мәселелері қаралды.
Талдау нәтижесі-Қазақстан Республикасының Қылмыстық Заңында тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шараларының институционалдық тиістілігі нақты айқындалмаған, олардың нормативтік анықтамасы жоқ, олардың мақсаттары айқындалмаған деген қорытынды. Көрсетілгендер осы саладағы құқықтық зерттеулерге теріс әсер етеді, қылмыстық іс-әрекеттер жасаған кәмелетке толмағандарға қатысты қылмыстық-құқықтық нормаларды қолдану практикасын қиындатады. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шараларының қылмыстық жауаптылықтан және жазадан босату институттарынан аражігін ажыратудың нақты өлшемдерін, көтермелеу нормаларын белгілеу, осы шаралар ұғымын бекіту қылмыстық заңнаманы (Республиканың Қылмыстық Кодексі және Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының нормативтік қаулылары), сондай-ақ қылмыстық құқық доктринасын қолдану практикасы үшін маңызды болып табылады.
