З.Ғ.К. Р.К. САРПЕКОВ, З.Ғ.Д., ПРОФЕССОР С.М. РАХМЕТОВТІҢ «ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ КОДЕКСІНДЕ ЖАЗА ЖҮЙЕСІН ҚҰРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ» атты ҒЫЛЫМИ ЖАРИЯЛАНЫМЫНА ҚАЙТА ОРАЛҒАНДА

Аңдатпа

Жазалау жүйесі аз ауырдан ауырға дейін бірқатар жазаларды қарастырады. Жазаның барлық осы түрлерінің тиімділігіне әсер ететін оң және теріс жақтары бар. Мақалада бас бостандығынан айырудың баламасы ретінде бас бостандығын шектеудің тиімділігін зерттеуге тырысады.

Жазаның осы түрін енгізуге негізделген шетелдік тәжірибе өзінің мәні мен мақсатымен ерекшеленеді. Шетелдік заңнамада бұл тәсіл сотталғанды түзету және оны әлеуметтендіру мақсаты бар пробация түрінде ұсынылған. Шетелдік заңнамадағы пробация жаза емес, қауіпсіздікті қамтамасыз ету болып табылады. Сондықтан пробацияны тағайындау кезінде сот жазаның қатаң түрін қолданудан аулақ болуға белгілі бір мүмкіндіктер береді. Пробация өзінің мақсаты бойынша Ұлттық қылмыстық заңнамада қолданылатын шартты айыптауға өте ұқсас.

Бостандықты шектеуді қолданудың орындылығы туралы мәселе қисынды түрде туындайды, өйткені қылмыспен күресудің басқа да тиімді құралдары бар, мысалы, шартты түрде соттау. Осы тетіктерді жетілдіру бас бостандығын шектеу түріндегі жазаны қолдануға жол бермейді. Сонымен қатар, жаза ретінде бостандықты шектеуді алып тастау бірқатар маңызды мәселелерді шешуге мүмкіндік береді.

Біріншісі, Қазақстанда жаза түрі ретінде бостандықты шектеуді қолданудан түбегейлі ерекшеленетін пробацияны қолданудың халықаралық тәжірибесін дұрыс түсіну. Екіншіден, сот үшін бас бостандығынан айыруға заңды балама ретінде бас бостандығын шектеуді тағайындау мүмкіндігінен тұратын сыбайлас жемқорлық құрамдас бөлігін алып тастау. Бұл жазалау элементін алып тастайтын жазаны қолдану проблемасын көрсетеді. Үшіншіден, құқық бұзушылықтардың алдын алу бойынша жеткілікті тиімді шара ретінде шартты түрде соттауды қолдану мүмкіндігін кеңейту. Бостандықты шектеу мен шартты айыптаудың ұқсастығы бостандықты шектеудің орындылығы туралы мәселені қайта қарауға мәжбүр етеді.