ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА АЛАЯҚТЫҚ ҮШІН ҚЫЛМЫСТЫҚ ЖАУАПТЫЛЫҚ ПЕН ЖАЗАНЫ ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕУ
DOI:
https://doi.org/10.52026/2788-5291_2024_79_4_251Кілт сөздер:
алаяқтық, алдау, сенімді теріс пайдалану, жымқыру, пайдакүнемдік қылмыстылық, меншікке қарсы қылмыстар, алаяқтықты саралау, қылмыстық жауаптылық, жаза, қылмыстық ізге түсуАңдатпа
Мақала Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 190-бабында көзделген алаяқтық үшін қылмыстық жауаптылық пен жазаны құқықтық реттеуге арналған.
Таңдалған тақырыптың өзектілігі, тұтастай алғанда, республикадағы қылмыстылықтың тұрақты төмендеу тенденциясымен, сондай-ақ меншікке қарсы қылмыстардың да, бірақ олардың құрылымында алаяқтықтың жоғары өсу үрдісі байқалады. Бұл мән-жайлар қазақстандық қоғамның алаңдаушылығын тудырады, әсіресе бөтеннің мүлкін алаяқтық жолмен ұрлау немесе әртүрлі ақпараттық технологияларды пайдалана отырып, меншік иесінің сенімін теріс пайдалану жағдайларының көбеюіне байланысты, олар көп жағдайда ашылмаған және тергелмеген күйінде қалып отыр.
Осы зерттеу негізінде алаяқтықты құқықтық реттеудің кемшіліктері мен жетіспеушіліктері көрсетілген.
Бөтеннің мүлкіне бағытталған ұрлық түрлерінің бірі ретінде алаяқтықтың қылмыстық-құқықтық сипаттамасы берілген. Алаяқтықтың негізгі, сараланған және аса сараланған құрамдары талданады. Алаяқтыққа криминологиялық сараптама жүргізілді.
Алаяқтық туралы Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасы және алаяқтық істері бойынша сот тәжірибесі зерделенді. Алаяқтық туралы қылмыстық істің белгілерінің немесе заңды қасиеттерінің жиынтығы зерттелді, оларға сәйкес қазақстандық заң шығарушы қай органды, қандай тәртіппен және қандай мерзімде ол бойынша тергеу немесе анықтау жүргізу керектігін анықтайды.
Ресми статистикалық деректерде қамтылған мүлікке қарсы тіркелген қылмыстық құқық бұзушылықтардың сандық және сапалық көрсеткіштеріне шолу Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі қолданысқа енгізілген 2015 жылдан бастап қазіргі уақытқа дейін бүкіл республика бойынша жүргізілді. Алаяқтық жасаудың әртүрлі бағыттары мен әдістері, оның түрлері анықталды.
Қазақстан Республикасындағы алаяқтық туралы нормаларды құқықтық реттеу мәселелері айқындалып, оларды шешу жолдары ұсынылды. Алаяқтық туралы қылмыстық істер бойынша тергелу қағидаларына сай құзырына кіретін тергеу немесе анықтау жүргізетін қандай да бір органдардың анықталмағандығы көрсетілген. Алаяқтықты анықтау және тергеумен байланысты мәселелерге назар аударылады. Алаяқтықты саралау және оның азаматтық-құқықтық деликттермен байланыс мәселелері көтерілді.
