ҚАЗАҚСТАН ЗАҢНАМАСЫ БОЙЫНША КАНДИДАТТАРДЫҢ СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ МІНДЕТТЕРІ (Қазақстан Мәжілісінің 2023 жылғы сайлауы бойынша сайлау науқаны материалдары негізінде)
DOI:
https://doi.org/10.52026/2788-5291_2024_78_3_62Кілт сөздер:
сайлау құқығы, Қазақстан Республикасының Мәжілісі, кандидаттарға қойылатын сыбайлас жемқорлыққа қарсы талаптар, Қазақстанның сот органдары, кандидаттарды тіркеу, сайлау комиссиялары, пассивті сайлау құқығы, белсенді сайлау құқығыАңдатпа
Мақалада сайлау институты кез-келген мемлекетте мемлекеттік қауіпсіздіктің маңызды элементтерінің бірі болып табылатындығы атап өтілген. Осыған байланысты, ұлттық сайлау заңнамасында өмірдің әртүрлі салаларында құқықтық тәртіпті қамтамасыз етуге бағытталған ережелерді бекіту әдеттегі тәжірибе болып табылады. Сайлау заңнамасында сыбайлас жемқорлыққа қарсы нормалар ерекше орын алады.
Зерттеу пәні кандидаттарға қойылатын сыбайлас жемқорлыққа қарсы талаптарды бекітетін Қазақстан Республикасы заңнамасының ережелері болып табылады. Зерттеудің негізінде 2023 жылы Қазақстан Мәжілісі депутаттарын сайлау барысында Қазақстанның сайлау заңнамасын және оны қолдану практикасын зерделеу жатыр. Мақалада атап өтілгендей, бұл сайлау науқаны Қазақстан Республикасының Президенті 2022 жылғы наурызда бастамашылық еткен конституциялық реформаның жалғасы болып табылады. 2023 жылғы қаңтарда Қазақстан Сенаты сайланғаннан кейін парламенттің төменгі палатасын сайлау тағайындалды.
Автордың пікірінше, сайлау заңнамасында сыбайлас жемқорлыққа қарсы міндеттерді бекіту көбінесе сайлау құқығымен емес, депутаттар мен сайланбалы лауазымды тұлғалардың құқықтық мәртебесін айқындайтын заңнамамен байланысты. Автор Қазақстан Республикасының заңнамасында сыбайлас жемқорлыққа қарсы міндеттерді бекіту ерекшеліктерін, сондай-ақ сайлау практикасын зерттейді.
Көп жағдайда сот органдары тиісті сайлау комиссиясының кандидатты тіркеуден шығару туралы шешімін күшінде қалдыру туралы шешім қабылдады. Бұл ретте, кейбір жағдайларда кандидаттар сайлау комиссиясының тіркеуден бас тарту туралы шешімінің күшін жойды.
Сайлау практикасын талдау көптеген жағдайларда бұл саладағы көптеген құқық бұзушылықтар кандидаттардың заңды сауатсыздығының, олардың немқұрайлылығының салдары болды және жалған ақпарат көлемі көбінесе маңызды емес деген қорытындыға келді. Осыған байланысты, заңнама сайлау комиссияларына, сот органдарына мұндай істерді шешкен кезде өз қалауын кеңінен қолдануға мүмкіндік беруі керек деген қорытындыға келді.
