ЖЕР РЕСУРСТАРЫН ПАЙДАЛАНУ САЛАСЫНДА ШЕШІМДЕР ҚАБЫЛДАУҒА ЖҰРТШЫЛЫҚТЫҢ ҚАТЫСУЫНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ТЕТІКТЕРІ
DOI:
https://doi.org/10.52026/2788-5291_2025_80_2_55Кілт сөздер:
өзін-өзі басқару, халық қатысатын бюджет, партисипативті бюджетті жоспарлау, қоғамдық бақылау, жер ресурстары, қоғамдық қатысу механизміАңдатпа
Мақалада Қазақстандағы жер ресурстарын пайдалану бойынша шешім қабылдау процесіне қоғамның қатысу механизмдері қарастырылады. Зерттеу Қазақстан Республикасының Ғылым және жоғары білім министрлігі Ғылым комитетінің бағдарламалық-мақсаттық қаржыландыру жобасы аясында жүргізіледі. Негізгі назар жергілікті өзін-өзі басқару институтына, халықтық қатысу бюджетіне және қоғамдық бақылауға аударылады.
Қазақстандағы жергілікті өзін-өзі басқару Конституцияға негізделген және азаматтарға жергілікті маңызы бар мәселелерді өз бетінше шешу құқығын қамтамасыз етеді. Алайда, бұл құқықты іске асыру көбінесе нормативтік кедергілер мен мемлекеттік басқару органдарының шешімдеріне тәуелділікпен шектеледі. Бұл азаматтардың басқаруға қатысуын қиындатады және жергілікті өзін-өзі басқарудың тиімділігін төмендетеді.
Халықтық қатысу бюджеті (ХҚБ) жергілікті бюджет қаражатын бөлуге тұрғындардың тікелей ықпал етуіне мүмкіндік беретін маңызды құралға айналды. ХҚБ тәжірибесі, әсіресе Алматы сияқты ірі қалаларда, оның қалалық ортаны жақсартуға әлеуетін көрсетеді. Алайда, бұл тәжірибені кеңейту үшін ірі инвестициялар және тұрғындар ұсына алатын жобалардың кеңірек ауқымын енгізу қажет.
Қоғамдық бақылау мемлекеттік органдардың қызметіне қарсы күш ретінде қызмет етіп, ашықтық пен есептілікті ынталандырады. 2023 жылғы «Қоғамдық бақылау туралы» Заң азаматтардың мемлекеттік органдардың іс-әрекеттерін бақылауға қатысуы үшін құқықтық негіз жасайды. Қоғамдық бақылаудың табысты үлгісі ретінде пайдаланылмаған ауыл шаруашылығы жерлерін қайтаруға бағытталған «Жер Аманаты» жобасын атауға болады.
Мақалада азаматтардың белсенділігін арттыру және мемлекеттік органдарға деген сенімділікті нығайту қажеттілігі атап өтіледі, бұл жер ресурстарын басқаруды барынша ашық әрі тиімді етуге мүмкіндік береді. Құқықтық базаны жетілдіру, жергілікті өзін-өзі басқару институттарын дамыту және халықаралық тәжірибені бейімдеу бар мәселелерді шешуге және Қазақстандағы жер ресурстарын басқару сапасын жақсартуға көмектеседі.
