ЗАҢ ҒЫЛЫМЫНДА ПАРАДИГМАЛЫҚ ОЙЛАУДЫҢ НЕГІЗДЕРІ

Аңдатпа

Парадигмалық ойлау әлі күнге дейін Қазақстанның құқық ғылымына толықтай енбеген. Алайда, оның дұрыс конституциялық және заңнамалық шешімдер қабылдауда маңызды рөл атқару әлеуеті бар. Парадигма ұғымы құқық тарихын, философиясын және ғылымын жүйелеуге негіз жасайды. Осылайша, парадигмалық ойлау құқықтың эволюциялық дамуына үлес қосып, ұлттық болмыс пен заң шығару процесі арасындағы үйлесімділікті қамтамасыз ете алады.

Парадигманы ғалымдардың әлем мен қоршаған процестерді байқайтын «оптикасы» деп қарастыруға болады. Қазақстанның кеңестік тарихы, сондай-ақ Батыс елдерінің құқықтық доктриналары елдің юриспруденциясына әлі де айтарлықтай ықпал етуде. Барлық посткеңестік елдердің құқықтың іргелі негіздерін еуропоцентрлік және американ-центрлік көздерден алып отырғаны анық, бірақ бұл негіздер әртүрлі тарихи және мәдени контекстерде дамыған.

Басқа діл аясында тарихи және мәдени тұрғыда қалыптасқан құқық нормалары қазақ қоғамының өміріне толықтай сәйкес келмейді. Мысалы, Қытайда, конфуцийшілдіктен туындаған идеялар мен этикаға үйлесімді, әлеуметтік баға жүйесі (Social Credit System) заңнамалық деңгейде қабылданған. Сол себепті, Батыс елдері Қытайдың мұндай құқықтық институтын жиі сынға алады. Қазақ қоғамының мұндай институтты қабылдауы екіталай, себебі халқымыздың тереңнен бастау алатын ерекше еркіндік идеясы бар. Алайда, теориялық тұрғыдан алғанда, мұндай нормативтік шешім еліміздің қазіргі құқықтық даму кезеңінде пайда болуы әбден мүмкін, себебі құқық жүйемізде парадигмалық ойлау қалыптаспаған.

Құқықтық парадигмалық ойлау – шешім қабылдау үшін негіз бола алатын философиялық, тарихи және ғылыми көзқарастар алғышарттары. Қазақ юриспруденциясының отарлауға және кеңес дәуіріне дейінгі кезеңдегі философияны жүйелеу арқылы өз эволюциялық дамуын қалпына келтіруге әлеуеті бар және бұл үдерісті құқықта парадигмалық ойлауды қалыптастыру арқылы жүзеге асыруға болады.