БАС БОСТАНДЫҒЫНАН АЙЫРУ ОРЫНДАРЫНДА ӘЙЕЛДЕРДІ ҰСТАУ ЖАҒДАЙЛАРЫН ТАЛДАУ: ҰЛТТЫҚ ЗАҢНАМА, ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СТАНДАРТТАР ЖӘНЕ ПРАКТИКАЛЫҚ ҰСЫНЫМДАР

Аңдатпа

Мақалада бостандықтарынан айырылған әйелдерді, соның ішінде кәмелетке толмаған балалары бар әйелдерді ұстау шарттарын реттейтін Қазақстан Республикасының заңнамасына кешенді талдау ұсынылған. Автор ұлттық нормативтік құқықтық актілердің Біріккен Ұлттар Ұйымының Сотталғандарға қатысты Міндетті Ең төменгі стандарттық ережелері (Нельсон Мандела ережелері), Бангкок ережелері және Әйелдерге қатысты кемсітудің барлық нысандарын жою туралы конвенция (CEDAW) сияқты халықаралық стандарттарға сәйкестік дәрежесін қарастырады.

Қазақстан Республикасының Қылмыстық-атқару кодексінде ұстаудың арнайы шарттары көзделген: тамақтанудың күшейтілген нормалары, медициналық көмекке қолжетімділік, тұрмыстық жағдайлардың бейімделген түрі және әлеуметтік қолдау шаралары. Алайда мониторинг нәтижелері бұл кепілдіктердің тәжірибеде ішінара ғана іске асырылатынын көрсетеді. Мекемелер жеткіліксіз қаржыландырумен, білікті мамандардың тапшылығымен және қанағаттанарлықсыз санитариялық жағдайлармен бетпе-бет келеді. Бұл мәселелер, әсіресе, жүкті әйелдер мен балалы аналарға қатысты өткір байқалады.

Уақытынан бұрын шартты түрде босатуға және жаза мерзімін жеңіл түріне ауыстыру тетіктеріне қолжетімділіктің шектеулі болуы да ерекше алаңдаушылық туғызады. Мұндай шаралар Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 72 және 73-баптарында көзделгенімен, оларды қолдану материалдық зиянды толық өтеу талабымен қиындайды. Қаржылай қолдаудан айырылған әйелдер үшін бұл талап еңсерілмейтін кедергіге айналып, оларды мерзімінен бұрын босату мүмкіндігінен айырады.

Осылайша, формалды құқықтық кепілдіктердің болуына қарамастан, оларды әйелдерге қатысты тәжірибеде іске асыру жүйелі түрде жетілдіруді қажет етеді. Құқық қолдану тиімділігін арттыру, ұстау жағдайларын жақсарту және әлеуметтік тосқауылдарды жою – ұлттық практиканы халықаралық стандарттарға сәйкестендіру жолындағы басты қадамдар болып табылады.