ҚЫЛМЫСТЫҚ ЖӘНЕ АЗАМАТТЫҚ СОТ ІСІН ЖҮРГІЗУДЕГІ МЕРЗІМДЕРДІҢ ПАРАСАТТЫЛЫҒЫ МӘСЕЛЕЛЕРІ
DOI:
https://doi.org/10.52026/2788-5291_2021_67_4_71Кілт сөздер:
қылмыстық сот ісін жүргізу, азаматтық сот ісін жүргізу, процестік мерзімдер, ақылға қонымды мерзімдер, сотқа дейінгі іс жүргізу, атқарушылық іс жүргізу, сотқа дейінгі тергеп-тексеруАңдатпа
Мақалада Қазақстан Республикасының Қылмыстық және азаматтық сот ісін жүргізудегі ақылға қонымды мерзімдерді реттейтін мәселелер кешені қарастырылады.
Мәселен, Қазақстан Республикасының 2010 жылдан 2020 жылға дейінгі кезеңге арналған құқықтық саясат тұжырымдамасында қылмыстық сот ісін жүргізудің оңтайлы моделінсіз мемлекеттің тиімді қылмыстық саясаты мүмкін емес екендігі атап өтілді, өйткені нақ Қылмыстық-процестік заңнаманың жай-күйі бойынша мемлекеттің құрылымы мен оны басқару нысаны, мемлекеттегі және қоғамдағы жеке адамның жағдайы туралы айтуға болады. Көрсетілген ережелерді іске асыру нысаны 2015 жылғы 1 қаңтардан бастап Қазақстан Республикасының жаңа Қылмыстық-процестік кодексінің қабылдануы және заңды күшіне енуі болып табылады.
Аталған заңның новелласы сотқа дейінгі тергеп-тексеруге (ҚР ҚІЖК 192-бабының 1-бөлігі) және бас сот талқылауына (ҚР ҚІЖК 322-бабының 5-бөлігі) қатысты «ақылға қонымды мерзім» деген жаңа бағалау ұғымын енгізу болды. Осыған байланысты «мерзімнің негізділігі» туралы ереже қылмыстық сот ісін жүргізу жүйесіне қалай әсер етеді және ол іс жүргізу мерзімдерінің бүкіл институтына қолданылады ма деген сұрақ туындайды.
Қылмыстық сот ісін жүргізудегі мерзімдердің ақылға қонымдылығы заң шығарушы тікелей көрсеткен қылмыстық процестің жекелеген сатыларына ғана қолданылады және тұтастай алғанда барлық сот ісін жүргізуді қамтымайды. Азаматтық сот ісін жүргізуде ақылға қонымды мерзімнің анықтамасы жоқ, алайда кейбір жағдайларда туындайтын құқықтық қатынастарға байланысты осы мерзімнің шектерін белгілейді.
Азаматтық заңнамада тараптардың міндеттеме нәтижесіне қол жеткізу мерзімі туралы негізгі ережелер Азаматтық Кодекстің 277-бабында бекітілген. Ол «егер міндеттеме қарастырылса» (орындау мерзімі) құқықтық формуласынан басталады. Бұл жағдайда «міндеттеме» термині басқа заңды тұжырымның синонимі ретінде түсінілуі керек – «міндеттеме шарттары» - Тараптардың тиісті мінез - құлқының жоғарыда қарастырылған барлық заңды көздерін-заң актілерін, шарттар мен біржақты мәмілелердің ережелерін, іскерлік айналымның әдет-ғұрыптарын, басқа да талаптарды (құқықтық принциптер, коммерциялық әдет-ғұрыптар, құқықтық қатынастардың мәні) кең мағынада көрсетеді.
