КАСПИЙ АКВАТОРИЯСЫНА ТЕҢІЗ ҚҰҚЫҒЫ БОЙЫНША ХАЛЫҚАРАЛЫҚ КЕЛІСІМДЕРДІ ҚОЛДАНУ ШАРТТАРЫ
DOI:
https://doi.org/10.52026/2788-5291_2021_67_4_87Кілт сөздер:
жабық теңіз, халықаралық көл, Халықаралық келісім, теңіз құқығыАңдатпа
2018 жылғы 12 тамызда Ақтаудағы (Қазақстан Республикасы) V саммитте Каспий теңізінің құқықтық мәртебесі туралы Конвенцияны бес Каспий маңы мемлекеті қабылдады. Бірақ Каспий маңы мемлекеттерінің 1992 жылдан бастап шеше алмаған басты мәселесі Конвенция мәтінінде шешілген жоқ, атап айтқанда, Каспий жабық теңіз немесе халықаралық көл болып табыла ма? Бұл Каспий маңы елдеріне Каспий теңізінің суларына халықаралық теңіз құқығының нормаларын және ұзақ уақыт бойы қалыптасқан халықаралық көлдердің практикасын қолдануға мүмкіндік бермейді. Мақалада Каспий теңізіне теңіз құқығы жөніндегі халықаралық келісімдерді қолдану шарттары барлық Каспий маңы мемлекеттерінің жалпы келісіміне байланысты деген тұжырым негізделеді, өйткені Каспий теңізінің құқықтық мәртебесі туралы Конвенцияның 1-бабында тұжырымдалған анықтама оны теңіз немесе көл ретінде жіктеуге мүмкіндік бермейді. 2018 жылғы Конвенцияның 1-бабында Каспий теңізі ұғымының нақты заңдық анықтамасын белгілеу Тараптардың халықаралық қоғамдастық әзірлеген құқықтық нормалар негізінде мәселені іс жүзінде шешуге көшуі үшін жағдай жасар еді. Қазақстанда елдің көптеген мемлекеттік органдары теңіз құқығы жөніндегі халықаралық келісімдердің Каспий теңізінің теңіз акваториясына қолданылуын жиі негіздейді. Алайда Қазақстан өз ережелерін елдің уәкілетті органдары қалағандай Каспий теңізіне біржақты тәртіппен қолдана алмайды, өйткені қалған 4 Каспий маңы елінің келісімі талап етіледі. Ұсынылған мақалада автор Каспий маңы елдерінің халықаралық теңіз құқығы ережелерінің Каспий теңізінің теңіз айдынына қолданылуы туралы Жеке өңірлік келісім жасасуын негіздейді. Ол үшін Конвенцияның 1-бабында Каспий тек су кеңістігі (неғұрлым кең ұғым) болып қана қоймай, оны жабық теңіз деп тану туралы ережені бекіту қажет, өйткені белгісіздік Каспий теңізінің теңіз ресурстарын тиімді пайдалануға мүмкіндік бермейді және көліктің барлық түрлерімен транзитті жүзеге асыруға және бірқатар әмбебап халықаралық шарттарда бекітілген басқа теңіздер мен мұхиттарға қол жеткізуге мүмкіндік бермейді.
