АЗАМАТТЫҚ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУДЕ ТАТУЛАСУ ИНСТИТУТЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Кілт сөздер:
татуласу, медиация, татулау келісім, партисипативтік рәсім, азаматтық іс жүргізу, қылмыстық іс жүргізуАңдатпа
Бұл мақалада авторлар азаматтық және қылмыстық іс жүргізуде татуласу институтының ерекшеліктерін және сотпен азаматтық және қылмыстық істерді қарау барысында татуласу рәсімін колдануы қарастырылған.
Тәжірибеде татуласу институты ұзақ уақыт қолданыста, Қазақстанға да жаңа емес. Бірақ оны дамыту үшін заңнамаға енгізілген өзгерістер мен жаңартулар Қазақстан Республикасының (1994) президенті бекіткен құқықтық реформа Мемлекеттік бағдарламасын іске асыру салдары болып табылады. Осы бағдарламаның әзірлеушілерінің біреуі көрнекті ғалым, талантты заңгер Шайкенов Н.А. болды. Құқықтық реформа бағдарламасының барысында қажетті заңнамалық және құқық қолдану базаны құру, қоғамда заң рөлін арттыру үшін әзірленген іс-шаралар кешенін жүзеге асырды.
Тараптардың татуласуын азаматтық және қылмыстық процесстерде бүрдей мағынасы бап құқықтық институт ретінде қарастыру керек.
Қылмыстық процесте татуласудың мазмұны, субъекттік құрамы және процесстік нысаны бар. Тараптардың татуласу мазмұнын дау қатысушыларының іс әрекеттерінің жиынтығы құрайды, яғни татуласу рәсімі мен келісімге келгеннен кейін содан кейінгі іс әрекеттер. Татуласудың субъекттік құрамын негізгі (бір жағынан - қылмыс жасаған тұлға, ал екінші жақтан – зардап шеккен тұлға) и факультативтік (сот, әлемдік сот, прокурор, тергеуші, және делдал, қорғаушы және тараптардың өкілдері).
Процестік нысаны татуласу келісімі түрінде татуласу процедурасының нәтижесін белгілеуді білдіреді.
Тараптардың татуласуы татуласу келісімі түрінде рәсімделуі тиіс. Татуласу келісімінде тараптардың процесстік мәртебесі, татуласу талаптары мен зиянды өтеу, орындау мерзімі анықталады. Татуласу келісімі өндірісіндегі қылмыстық іс бойынша уәкілетті тұлғамен куәландырылған болуы тиіс және ол татуласу тараптарына міндетті күші бар..
Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексі бойынша жаңа басылымда татуласу рәсімінің үш түрі қарастырылған - бірінші, бұл «әлемдік келісімі», тараптардың арасындағы дауды ерікті шешу түрінде классикалық мысал ретінде; екінші, Қазақстанда институт ретінде пайда болғаны ұзақ емес, 2011 жылы, «медиация» және үшінші «партисипативтікрәсімі»адвокаттардың міндетті қатысумен.
