СОТ ИНТЕРПРЕТАЦИЯСЫНЫҢ ЭВОЛЮЦИЯСЫ: КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ ҚҰҚЫҚТАҒЫ НЕГІЗГІ ТЕОРИЯЛАРДЫ ТАЛДАУ
DOI:
https://doi.org/10.52026/2788-5291_2025_80_4_469Кілт сөздер:
сот интерпретациясы, конституциялық құқық, анықтау теориясы, құру теориясы, интерпретацияның проблемалық аймақтары, сот төрелігінің эволюциясыАңдатпа
Мақалада конституциялық құқық ғылымындағы сот интерпретациясының эволюциясы үш негізгі теория аясында қарастырылады: анықтау теориясы, құру теориясы және проблемалық аймақтардағы құру теориясы. Бұл теориялар сот қызметінің құқықтық нормаларды түсіндірудегі рөлін аша отырып, құқықтық интерпретацияның әдіснамалық негіздерін сипаттайды. Анықтау теориясы құқықтық нормалардың объективті мәні бар екенін және соттың міндеті оны табу және жария ету екенін алға тартады. Құру теориясы құқық нормасының бастапқы мағынасы жоқ екенін және оны соттың интерпретациялық қызметі арқылы қалыптастыру қажеттігін көрсетеді. Проблемалық аймақтардағы құру теориясы осы екі тәсілдің арасындағы аралықты толтырып, соттардың құқықтық олқылықтарды толтырудағы рөлін ерекше атап өтеді.
Анықтау теориясы құқықтық нормалардың объективті және алдын ала анықталған мағынасы бар деп есептейді. Бұл теорияға сәйкес, судьяның рөлі тек осы мәнді интерпретация арқылы табу және тұжырымдау болып табылады, ал құқықтық шығармашылыққа орын берілмейді. Анықтау теориясы құқықтық тұрақтылықты қамтамасыз етуге және судьяның шешімдеріне объективтілік енгізуге бағытталған.
Құру теориясы бұл көзқарастан түбегейлі ерекшеленеді, себебі ол судьяға құқық шығармашылық рөлін береді. Бұл теорияда интерпретация тек норманың мазмұнын ашу құралы ғана емес, сондай-ақ жаңа құқықтық нормаларды қалыптастырудың тетігі ретінде қарастырылады. Әсіресе, құқықтық алшақтық жағдайында судьяның белсенді рөлі ерекше маңызға ие болады, өйткені ол құқықтық жүйенің олқылықтарын толтыру үшін жаңа нормаларды жасайды.
Проблемалық аймақтардағы құру теориясы екі көзқарастың арасындағы аралық ұстанымды білдіреді. Бұл теория судьялар жаңа нормаларды тек позитивті құқық айқын және нақты жауап бере алмаған жағдайларда қалыптастырады деп тұжырымдайды. Бұл тәсіл құқықтық жүйенің икемділігі мен құқықтық реттеудің жеткіліктілігін қамтамасыз етуге бағытталған, сонымен бірге судьяның шығармашылық рөлін тек қажетті шеңберде шектеуге тырысады.
