«ҚЫЛМЫС», «ҚЫЛМЫСТЫҚ ТЕРІС ҚЫЛЫҚ», «ӘКІМШІЛІК ҚҰҚЫҚ БҰЗУШЫЛЫҚ» ҰҒЫМДАРЫНЫҢ АРАҚАТЫНАСЫ ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕГЕ

Аңдатпа

Заңнаманы декриманализациялау және ізгілендіру жаңа ұғымдарды әзірлеуді және олардың арақатынасын талап етеді. Сондықтан «қылмыс», «теріс қылық» және «әкімшілік құқық бұзушылық» ұғымдарының анықтамасы мен арақатынасы өте өзекті.

Мақалада осы ұғымдардың тарихына қарапайым құқықтан қазіргі дәуірге дейінгі қысқаша экскурсия берілген. Автор барлық уақытта қылмыстар мен заңсыздықтар болған, ал заңдардың бір бағытта немесе бағытта бұрмалануы сол кездегі мемлекеттің қылмыстық саясатының қажеттілігінен туындаған деген пікірді айтады. Мәселен, кеңестік кезең қылмыстық заңнаманың басым болуымен және әкімшілік заңнаманың толық болмауымен сипатталады. Қазақстандағы заңнаманы одан әрі декмократизациялау 1984 жылы «әкімшілік құқық бұзушылық» және 2014 жылы «теріс қылық» сияқты ұғымдардың пайда болуына әкелді.

«Қылмыстық құқық бұзушылық» «қылмыстық құқық бұзушылық» ретінде анықталды, өйткені ол «қылмысқа» тән міндетті белгілердің болуымен сипатталады, бірақ қоғамдық қауіптілік дәрежесімен және әрекеттердің жазалануымен сипатталады. «Қылмыс» және «қылмыстық теріс қылық» ұғымдарының ұғымы мен арақатынасы қылмыстық заңнамада нақты қалыптастырылған, бірақ «қылмыстық құқық бұзушылық» ұғымының өзін нақтылауды талап етеді. Автор «қылмыстық құқық бұзушылықты» анықтауға қатысты ұстанымды ұсынды.

«Әкімшілік құқық бұзушылық» ұғымын атай отырып, автор мұндай анықтаманың әкімшілік-азаптау заңнамасында толықтығын анықтайды. Бұл ретте «Әкімшілік құқық бұзушылық» пен «қылмыстық құқық бұзушылық» арақатынасы теріс қылық пен әкімшілік құқық бұзушылықтың ұқсастығына құрылады. Автор жекелеген ұқсас нормалардың мысалында жаза мен жазаның диспропорциясын, бұзақылық көріністерін қарау кезінде практикалық органдардың дұрыс бағдарланбауын атап өтеді. Ұрып-соғуды әкімшілік құқық бұзушылық санатына жатқызудың асығыс екендігі туралы ой айтылды.

Автор әкімшілік құқық бұзушылық, қылмыстық құқық бұзушылық және қылмыс ұғымының қолданыстағы анықтамасы осы ұғымдардағы барлық аспектілерді толығымен және жан-жақты көрсетеді және қайта қарауды қажет етпейді деген қорытындыға келеді.

Түйін сөздер: құқық бұзушылық, қылмыс, қылмыстық теріс қылық, әкімшілік құқық бұзушылық, қоғамдық қауіптілік дәрежесі, құқық бұзушылық құрамы.