ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САЙЛАУ ЖҮЙЕСІНІҢ ТРАНСФОРМАЦИЯСЫ

Аңдатпа

Мақала Қазақстан Республикасының сайлау жүйесінің эволюциясына арналған. Авторлар сайлау жүйесінің нормативтік-құқықтық базасын талдау негізінде қоғамның демократиялық дамуына, тоқырауы мен деградациясына ықпал ететін саяси құрал ретінде оның эволюциялық жолын көрсетеді.

Қазақстанның сайлау жүйесін дамытудағы жаңа бетбұрыс Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 30 тамыздағы Конституциясының қабылдануына байланысты болды. Осы кезеңнен бастап қос палаталы Парламент және дамыған жергілікті өкілді органдар – мәслихаттар жүйесі бар Президенттік Республика жолын таңдаған Қазақстанның сайлау жүйесінде түбегейлі жаңа беттер басталды.

1998 жылдан 2017 жылға дейінгі конституциялық реформалар Қазақстанның посткеңестік кезеңдегі сайланбалы заңнамасының эволюциясына айтарлықтай әсер етті. Бұл оның бірқатар ережелері қоғамдық өмірді одан әрі демократияландыру және құқықтық логиканы сақтау қажеттілігінен гөрі саяси астарлы екенін білдіреді. Сондықтан сайлау жүйесінің осы кемшіліктерін жою мақсатында, 2022 жылғы 5 қарашадағы Конституциялық заңда көзделгендей, заңнамаға өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Осының негізінде 1995 жылғы 28 қыркүйектегі «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» Конституциялық заңға 174 өзгерістер мен толықтырулар, оның ішінде 34 жаңа бап енгізілді. Олар сайлау құқығының барлық аспектілеріне және оны қолдану тәжірибесіне қатысты болды.

Осылайша, Қазақстанның сайлау жүйесі 2022 жылғы 5 маусымда республикалық референдумда қабылданған Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер мен толықтыруларға сәйкестендірілді.

Мақала проблемалық-хронологиялық тұрғыдан баяндалған. Хронологияны бұзатын сайлау заңнамасының эволюциясының әртүрлі кезеңдері болған, бірақ бір типті немесе бір-бірімен тығыз байланысты оқиғалар, олардың логикасына сәйкес, бір жерде баяндалады.