АДВОКАТ-ҚОРҒАУШЫНЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ ПРОЦЕССТЕРДІҢ СОТҚА ДЕЙІНГІ КЕЗЕҢДЕГІ ҚЫЗМЕТІ ЖӘНЕ ШЕКАРА ОНЫҢ ИММУНИТЕТІ
DOI:
https://doi.org/10.52026/2788-5291_2025_80_1_123Кілт сөздер:
қылмыстық процесс, сотқа дейінгі іс жүргізу, қорғаушының мәртебесі, дәлелдемелерді жинау, жасырын тергеу әрекеттері, қорғаушыға қатысты олардың жасалу шег, оның иммунитетінің кепілдіктері, адвокат-клиенттің артықшылығыАңдатпа
Қоғамдық және жеке мүдделер арасындағы тексерілген тепе-теңдік қылмыстық сот ісін жүргізудің ақылға қонымды моделін құруға ықпал етеді. Оның негізінде адвокат - қорғаушының белгілі артықшылықтары мен артықшылықтарын қамтитын қорғауды қолдау принципі (favor defensionis) бар. ҚР ҚІЖК дәлелдеу процесінде де, процестік мәжбүрлеу саласында да осындай кепілдіктер жүйесін көздейді. Осыған байланысты сұрақтар: адвокат-қорғаушының қызметіне қылмыстық қудалау органдарының араласпауының шекаралары туралы, оның барлығы адвокаттық құпия ретінде кеңінен түсіндірілетін тұжырымдамаға сәйкес келе ме? Сұрақтар дәлелдерді жинаудың тиімді тәсілдерінің бірі – ҚР ҚІЖК 232-бабының 8-бөлігі контекстінде қорғаушы-адвокатқа қатысты жасырын тергеу әрекеттері арқылы қаралады. Сонымен қатар, заң шығарушы адвокат-қорғаушының қол сұғылмаушылық кепілдіктерін процестік мәжбүрлеу саласынан Қылмыстық-процестік дәлелдеу саласына негізсіз ауыстыруға жол берді. ҚР ҚІЖК-нің мәліметінше, процестің бірде-бір қатысушысы, тіпті қылмыстық қудалаудан Конституциялық артықшылықтарға ие болмаса да, қол сұғылмаушылыққа (консулдыққа ұқсас) ұқсас кепілдіктерге ие емес. Авторлар адвокаттық құпияны жария ету тәуекелі кезінде қылмыстық іс жүргізу кепілдіктерін сақтау және күшейту жөнінде негізделген ұсынымдар тұжырымдады. Адвокат-қорғаушыға қатысты қылмыстық құқық бұзушылықты дайындау және жасау кезінде ғана айрықша жағдайларда жасырын тергеу әрекеттерін жүргізуге заң жүзінде жол беру керек. Бұл ретте қылмыстық қудалау органдары тергеу судьясының алдында адвокатқа қатысты жасырын тергеу әрекетін жүргізу негіздерін оның қылмыстық қызметі туралы жеткілікті, анық және жол берілетін дәлелдемелермен негіздеуге міндетті. Адвокатқа қатысты жасырын тергеу әрекеттерін жүргізудің материалдық-құқықтық негіздерін ҚР ҚІЖК 232-бабы 4-тармағының 1) тармақшасына дейін қысқартқан жөн-қылмыстар туралы істер бойынша, оларды жасағаны үшін санкциясы бір жылдан астам бас бостандығынан айыру түріндегі жазаны көздейді. Адвокат-қорғаушыға қатысты кез келген тергеу әрекетін санкциялаудың міндетті шарты – адвокаттық құпияның мән-жайларын жария етуді болдырмау немесе азайту.
