ҚАЗАҚСТАН МЕН ГРУЗИЯНЫҢ ЗИЯНДЫ ЖӘНЕ ҚАУІПТІ ӨНДІРІСТЕРДЕГІ ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ САЛАСЫНДАҒЫ ЗАҢНАМАСЫН САЛЫСТЫРМАЛЫ ТАЛДАУ
DOI:
https://doi.org/10.52026/2788-5291_2025_80_3_114Кілт сөздер:
еңбекті қорғау, зиянды және қауіпті өндірістер, кәсіптік тәуекелдер, әлеуметтік кепілдіктер, еңбек заңнамасы, Қазақстан, ГрузияАңдатпа
Өндірістің зиянды және қауіпті жағдайлары бар Кәсіпорындардағы еңбек қауіпсіздігі-қызметкерлердің құқықтарын қорғау саласындағы мемлекеттік саясаттың басым бағыттарының бірі. Бұл саланы тиімді заңнамалық реттеу кәсіби тәуекелдерді азайтуға, еңбек жағдайларын жақсартуға және әлеуметтік кепілдіктерді қамтамасыз етуге ықпал етеді. Мақалада шетелдік ғылыми тағылымдама кезінде авторлардың бірінің эмпирикалық бақылауларын ескере отырып, Қазақстан мен Грузияның еңбекті қорғау саласындағы заңнамасының нормаларына салыстырмалы талдау жүргізілді.
Зерттеудің мақсаты-еңбек жағдайларын реттеудегі, қауіпсіздік шаралары мен өтемақы механизмдеріндегі ұқсастықтар мен айырмашылықтарды анықтау. Жұмыс берушілердің міндеттемелері, мемлекеттік бақылау, қызметкерлердің әлеуметтік кепілдіктері, соның ішінде кәсіптік тәуекелдерді сақтандыру, жеңілдіктер беру және мерзімінен бұрын Зейнетақы қарастырылды. Өндірістегі жазатайым оқиғалар кезінде зиянды өтеу тетіктері, сондай-ақ еңбекті қорғау нормаларын бұзғаны үшін жауапкершілікке тарту практикасы қосымша талданады.
Зерттеудің ғылыми маңыздылығы құқықтық нормаларды салыстыру, олардың халықаралық стандарттарға сәйкестігі, олқылықтар мен заңнаманы жетілдірудің мүмкін бағыттарын анықтау болып табылады. Практикалық маңыздылығы алынған нәтижелерді Қазақстандағы еңбекті қорғау жүйесін жаңғырту, жұмыскерлерді әлеуметтік қорғаудың неғұрлым тиімді тетіктерін әзірлеу және жұмыс берушілердің жауапкершілігін арттыру үшін пайдалану мүмкіндігіне байланысты.
Салыстырмалы-құқықтық әдіс, нормативтік құқықтық актілерді талдау, жүйелі және құрылымдық талдау әдістері қолданылды. Мемлекеттік бақылау деңгейі, жұмыс берушілердің жауапкершілік дәрежесі және жазатайым оқиғаларды тергеу тәртібі бойынша айырмашылықтар айқындалды. 2018 жылдан бастап Грузияда жүзеге асырылып жатқан оң реформалық үрдістерді ескере отырып, Қазақстан заңнамасын жетілдірудің перспективалық бағыттары айқындалды. Оларға тәуекелге негізделген тәсілді енгізу, жұмыс берушілердің рөлін күшейту және заңнаманы еуропалық стандарттарға сәйкестендіру жатады.
Зерттеу нәтижелері еңбек құқығы мен әлеуметтік саясат мәселелерімен айналысатын заңгерлерге, еңбек қауіпсіздігі жөніндегі мамандарға, кәсіподақтарға, жұмыс берушілер мен мемлекеттік органдарға пайдалы болуы мүмкін. Мақалада тұжырымдалған қорытындылар мен ұсыныстар еңбек қауіпсіздігі саласындағы заңнаманы жетілдіруге, кәсіптік тәуекелдерді азайтуға және жұмыскерлердің құқықтарын қорғау деңгейін арттыруға ықпал ете алады.
