ҚҰҚЫҚТЫҚ ЕМЕС ФАКТОРЛАРДЫҢ СОТ ШЕШІМДЕРІНЕ ӘСЕРІН ТАЛДАУ

Аңдатпа

Сот шешімдерін қабылдау ғалымдардың ондаған жылдар бойы жүргізген зерттеулерінің тақырыбы болып табылады. Мұндай зерттеулердің екі негізгі бағыты бар. Бірінші, судьялардың шешім қабылдау процесін логикалық пайымдауларға, заңдарға және қағидалармен байланысты процестерге негіздейтін құқықтық формализм және оның жақтаушылары. 

Екінші, сот шешімдерін қабылдау процесі қағидалармен байланысты емес және қисынды екендігі сирек болатыны туралы дәлелдерді растайтын құқықтық реализм болып табылатын зерттеулер. Оның орнына құқықтық реализм шешім қабылдаудың интуитивті аспектісіне назар аударады.

Америка Құрама Штаттарында құқықтық реализм экономикалық, әлеуметтік және саяси көзқарастар сияқты сот шешімдерін қабылдау процесінде құқықтық емес аспектілердің маңыздылығын атап өтті. Судьяның шешіміне әртүрлі факторлардың әсері заң қаралғанға дейін болады. Басқаша айтқанда, судья алдымен клиентке қатысты шешімді айқындайды, содан кейін көп ұзамай қабылданған шешімді қолдау үшін құқықтық құралдарды пайдаланады. Мұндай жағдайларда құқықтық реализмді зерттеу заң практикасындағы полемика сияқты маңызды деп болжауға болады.

Осындай қарама-қайшылықты зерттеулердің бірін сегіз израильдік судья шартты түрде мерзімінен бұрын босату туралы  шығарған мыңнан астам дәйекті қаулыны айқындаған Данзигер мен Левавб жүргізген. Мақсаты сыртқы өзгермелілердің шартты түрде мерзімінен бұрын босату туралы сұрау салуды қабылдамау арқылы шартты түрде мерзімінен бұрын босату немесе статус-квоны жою туралы сот шешімдеріне әсер ететінін айқындау болды.

Нәтиже түскі үзілістен кейін және күннің бірінші жартысында оң шешім қабылдау мүмкіндігі жоғары екенін көрсетеді. Керісінше, пайдасына шығарылған көптеген шешімдерден кейін сұрау салуды қабылдамау ықтималдығы артады. Бір қызығы, авторлар келемежді түрде сот төрелігі – бұл «судьяның таңғы асқа жейтін тамағы» деп санаса да, сот шешімдері бұрыс  көзқарастарға байланысты болуы мүмкін бе, жоқ па деген маңызды мәселені көтереді, бірақ нәсіл сияқты кейбір заңсыз факторлар шынымен де судьялардың шешіміне ойланбастан әсер етуі мүмкін еді.

Бұл сұраққа жауап беру үшін мақалада алдымен қосарланған процестер теориясында сипатталған шешім қабылдау процестерінің теориялық аспектілері айқындалатын болады. Екіншіден, сот шешімдерін қабылдау кезінде теріс түсінік тудыруы мүмкін нәсілдік көзқарастарды эмпирикалық зерттеу қарастырылады. Бұл құжаттың соңғы бөлігі әрі қарай зерттеу жүргізу үшін ұсынымдарды қамтиды.