БАЛАНЫҢ ҰЛТЫН АНЫҚТАУ ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕГЕ: ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕУДІҢ ҰЛТТЫҚ, ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЖӘНЕ ШЕТЕЛДІК ТЕТІКТЕРІ
DOI:
https://doi.org/10.52026/2788-5291_2025_80_4_284Кілт сөздер:
ұлт, этникалық өзін-өзі сәйкестендіру, азаматтығы жоқ, өзін-өзі анықтау құқығы, бала, азаматтық, кемсітушілікАңдатпа
Мақала конституциялық кепілдіктер мен адам құқықтарын қорғаудың халықаралық стандарттары тұрғысынан баланың ұлтын анықтаудың құқықтық тетіктерін жан-жақты зерттеуге арналған. Зерттеудің мақсаты Қазақстан Республикасы ұлттық заңнамасының қолданыстағы нормалары мен баланың этникалық өзін-өзі сәйкестендіру құқығын қамтамасыз ету саласындағы мемлекеттің халықаралық міндеттемелері арасындағы проблемалар мен жүйелі қайшылықтарды анықтау болып табылады. Талдау Конституцияның ережелеріне, Конституциялық Соттың, «Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы» Қазақстан Республикасы Кодексінің нормативтік қаулыларына және Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттарға негізделген. Толықтығы мен объективтілігін қамтамасыз ету үшін ТМД елдерінің, алыс шет елдердің тәжірибесі, атап айтқанда, Израильде, Боснияда және Герцеговинада ұлттық бірегейлікті құқықтық бекіту - Конституциялар «титулды» ұлттардың ерекше мәртебесін рәсімдейтін елдер талданды, Қазақстанды қоса алғанда, Канада мен Бельгияның тәжірибесі қаралды, олардың заңнамалық тәжірибесі көпұлтты мемлекеттерде ұқсас модельді қолдану тәуекелдерін бағалауға мүмкіндік береді.
Зерттеу барысында ата-аналардың шығу тегі бойынша ұлтты автоматты түрде анықтау, әсіресе жетім балалар мен азаматтығы жоқ адамдарға қатысты кемсітушілікке алғышарттар жасайтыны анықталды және қолданыстағы реттеу моделі этникалық өзін-өзі сәйкестендірудің еріктілігін қамтамасыз ету және ұлт пен азаматтық ұғымдарының араласуына жол бермеу мақсатында қайта қарауды қажет ететіндігі негізделген.
Зерттеу жалпы ғылыми және арнайы әдістер кешеніне негізделген: дедукция, тарихи, салыстырмалы-құқықтық және жүйелік талдау, case-study және доктриналық тәсіл. Эмпирикалық негізді Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілері, халықаралық-құқықтық құжаттар (оның ішінде бала құқықтары туралы Конвенция және азаматсыздықты қысқарту туралы Конвенция), сондай-ақ Адам құқықтары жөніндегі Еуропалық соттың шешімдері және ТМД мемлекеттерінің құқық қолдану практикасының материалдары құрады.
Зерттеу нәтижелері Қазақстан Республикасының отбасылық-неке заңнамасын одан әрі реформалау үшін пайдаланылуы мүмкін. Жүргізілген зерттеу нәтижелері ғылыми қоғамдастық, заң шығару қызметі органдары, құқық қорғау ұйымдары үшін пайдалы болуы мүмкін.
