ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЕГЕМЕНДІГІ МЕН ТӘУЕЛСІЗДІГІ КЕЗЕҢІНДЕГІ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖҮЙЕДЕ МЕМЛЕКЕТ РҰҚСАТ ЕТКЕН ӘДЕТ-ҒҰРЫПТАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ТАБИҒАТЫН ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ӘДІСНАМАЛЫҚ ТАЛДАУДЫҢ КЕЙБІР МӘСЕЛЕЛЕРІ

Аңдатпа

Мақалада автор Қазақстан Республикасының құқықтық жүйесіндегі құқық көздерінің (нысандарының) бірі ретіндегі әдет-ғұрыпты, сондай-ақ құқықтық әдет-ғұрыптың заңдық сипатын талдайды. Автор әдет-ғұрып құқықтың қайнар көзі (формасы) сипатын тек мемлекет әдет-ғұрыпты санкциялаған жағдайда алады және мемлекеттің әдет-ғұрыпты санкциялауы бұл әдет-ғұрып жазбаша түрде алынған дегенді білдірмейді. Бұл ретте, бапта әдет-ғұрыпты мемлекеттің санкциялауы нормативтік құқықтық актілерде әдет-ғұрыптың мазмұнын ашпай, құқықтың қайнар көзі ретінде көрсету жолымен жүретіні көрсетіледі.

Сонымен қатар, мақалада автор «құқықтық әдет-ғұрып» терминінен бас тартуды және ғылыми айналымда «әдет-ғұрып» терминін қолдануды ұсынатын кейбір зерттеуші ғалымдардың ұстанымымен келіспей, егер әдет-ғұрып қоғам мен мемлекеттің мүдделері тұрғысынан құқықтық сипатқа ие қатынастарды реттесе, онда даулы жағдайлар туындаған жағдайда, сайып келгенде, дауды әдет-ғұрып негізінде мемлекеттің сот жүйесіне кіретін сот немесе мемлекет уәкілеттік берген басқа сот мекемесі (органы) шеше алады деген көзқарасты ұстанады, бұл аталған себептерге байланысты әдет-ғұрып құқықтық деп болып табылады.

Сонымен қатар, мақалада «әдет-ғұрып» термині кең мағынада құқықтық сипаты жоқ қатынастарды, мысалы, неке құру кезінде белгілі бір дәстүрлерді, рәсімдерді сақтау, белгілі бір этникалық топтарда, ұлттарда, халықтарда балалардың туылуы және т.б. Бұл жағдайда әдет-ғұрып құқықтың тәуелсіз көзі бола алмайды.

Осылайша, автор ғылыми айналымда «құқықтық әдет-ғұрып» терминінің болуы негізді деген ұстанымды ұстанады, өйткені бұл құқықтық реттеумен қамтылмаған қатынастарды реттей алатын және, тиісінше, құқықтық әдет-ғұрыптың сапасына ие болмайтын басқа әдет-ғұрыптардан айырмашылығы, әдет-ғұрыптың құқықтық сипатын көрсетеді.